Herdenken in een nieuwe tijd
Tachtig jaar vrijheid. Het klinkt als een mijlpaal – en dat ís het ook. Maar hoe geef je daar vandaag betekenis aan? Wat vertellen we aan onze kinderen en kleinkinderen? Hoe blijven we stilstaan bij verhalen die lang zijn verzwegen of simpelweg nooit zijn verteld? Bij Stichting Streekfestival groeide het verlangen om precies bij die vragen stil te staan. In 2015 organiseerden ze al een indrukwekkend concert ter gelegenheid van 70 jaar bevrijding. En nu, in aanloop naar 2025, wilden ze opnieuw iets maken dat raakt. Niet zomaar een herdenking, maar een voorstelling die verbindt.
Geen droge feiten of grote geschiedenissen, maar échte verhalen. Van gewone mensen. Uit de eigen streek. En juist die aanpak maakt de voorstelling Het Zwijgen Doorbroken zo bijzonder. Twee aangrijpende geschiedenissen staan centraal: het zwijgen van vaders die getekend uit werkkampen terugkeerden – en het korte leven van het Joodse meisje Edith Roseij Beek, dat nooit meer thuiskwam.
Edith en de steen in de stoep
Edith was negen jaar oud. Een gewoon meisje dat opgroeide in Gouda, in een warm gezin, met een pop die ze overal mee naartoe nam. Toen de dreiging van de oorlog steeds dichterbij kwam, moest ze onderduiken. Ze werd gescheiden van haar ouders en broertje, die elders een schuiladres vonden. Edith werd liefdevol opgenomen in het gezin van een predikantenechtpaar in Zwammerdam. Daar speelde ze met de kinderen uit de buurt, alsof alles normaal was. Tot ze werd verraden en helemaal alleen via Westerbork op transport werd gezet naar Auschwitz. Daar werd ze vermoord – net negen jaar oud. Edith kwam nooit meer thuis.
Haar naam is vereeuwigd in een Stolperstein: een messing herinneringssteentje in het trottoir van de Lange Tiendeweg, voor haar ouderlijk huis. Haar pop liet ze achter op het onderduikadres en is nu te zien in een tentoonstelling over haar korte leven in Museum Gouda.
Verhalen die niet vergeten mogen worden
Soms zijn het juist de verhalen die je niet vaak hoort, die het diepst binnenkomen. Dat geldt ook voor de jonge mannen uit Zwammerdam die tijdens de oorlog onderdoken om niet te worden weggevoerd naar Duitsland. Ook zij werden verraden. Ze overleefden het, maar keerden terug als andere mensen. Stil, gesloten – zwijgende vaders, die hun trauma’s levenslang met zich meedroegen.
Het idee voor de voorstelling ontstond vanuit de overtuiging dat het tijd is om juist deze stemmen hoorbaar te maken. Nu, tachtig jaar na de bevrijding. Schrijver en journalist Tim Overdiek bracht beide verhalen samen in een indringend scenario. Hij liet zich inspireren door het onderzoek van Paul Beek, de achterneef van Edith, en door Lianne Biemond, die over Edith een kinderboek schreef, een gewoon Gouds meisje. De voorstelling sluit prachtig aan op Overdieks boek Zwijgende vaders, het onbekende verhaal van de dwangarbeid, waarin hij onderzoekt hoe verlies en trauma zich kunnen vastzetten tussen generaties.
Muziek die binnenkomt, beelden die blijven hangen
De muziek in Het Zwijgen Doorbroken raakt minstens zo diep. Het Fanfare Promotie Orkest, onder leiding van Lucienne de Valk, speelt composities die je stil maken. Ondertussen tonen de historische beelden van Nelleke Noort het dagelijks leven van toen – vol dreiging, maar ook vol menselijkheid en hoop. Een bijzonder moment in de voorstelling is het optreden van violiste Floor Kes (15), die twee aangrijpende solo’s speelt, begeleid door het orkest. Haar spel geeft een stem aan wat niet in woorden te vatten is.
Van stilte naar swing
Toch eindigt de avond niet in stilte. Als de laatste noot is gespeeld, neemt Jazzmob het over met de klanken van bevrijdingsmuziek. Een vrolijke, bijna uitbundige ode aan het leven. Want herdenken is deze avond niet alleen stilstaan bij wat verloren ging. Het is ook vieren dat we vrij zijn – en beseffen dat vrijheid kwetsbaar is. Zeker nu, in een tijd waarin oorlog, uitsluiting en polarisatie opnieuw dagelijks het nieuws bepalen, is het belangrijk om te blijven luisteren. En om met elkaar in gesprek te blijven, want zoals in de Joodse traditie wordt gezegd: zolang we over iemand blijven spreken, blijft diegene voortleven. In verhalen en in muziek
Vrijheid vraagt om dialoog
Wat betekent vrijheid vandaag de dag nog voor ons, nu uitsluiting, onverdraagzaamheid en oorlog opnieuw het wereldnieuws beheersen? Hoe blijven we verbonden met verhalen uit het verleden, zonder dat ze verstillen of verloren gaan? Misschien begint het bij blijven luisteren. Bij het stellen van vragen, ook als die ongemakkelijk zijn. Bij het delen van wat moeilijk is,en van wat ons mens maakt. Dat is de boodschap die doorklinkt in deze muzikale theatervoorstelling, want binnen de Joodse traditie leeft de overtuiging dat iemand blijft voortbestaan zolang er over die persoon gesproken wordt.
Het Zwijgen Doorbroken is te zien op woensdag 9 april 2025 in het Evertshuis in Bodegraven, en op donderdag 10 april 2025 in Theater Castellum in Alphen aan den Rijn.
