Gentileschi: voor het eerst te zien in Nederland

Gouda – In Museum Gouda is op 26 september een bijzonder topstuk gearriveerd van de Italiaanse Artemisia Gentileschi, de beroemdste kunstenares van de 17e eeuw. Dit enorme schilderij, dat nauwelijks door de museumdeur paste, hangt normaal gesproken in de Moravská Galerie in Brno (Tsjechië) en is voor het eerst in Nederland te zien. Het schilderij is het topstuk van de tentoonstelling ‘Susanna – Van Middeleeuwen tot MeToo’. Ook Susanna’s van kunstenaars als Rembrandt van Rijn, Arnold Böcklin, Hendrick Goltzius, Gustave Vanaise en Oscar Jespers komen naar Gouda, naast 17e-eeuwse bruidsschatten uit onder andere het Rijksmuseum.

Artemisia Gentileschi was een zeer succesvolle kunstenaar die carrière maakte van Florence tot Londen. In dit monumentale werk toont zij Susanna als een mens van vlees en bloed. Met een verhitte blos en indringende oogopslag beschermt ze zichzelf tegen de kwade intenties van de twee ouderlingen, haar belagers in dit eeuwenoude verhaal. De pijnlijke wetenschap dat Gentileschi’s leermeester haar, toen zij 17 jaar was, verkrachtte, maakt dit werk extra indringend. Gentileschi schilderde het verhaal van Susanna en de ouderlingen maar liefst zesmaal. Dit specifieke schilderij was niet eerder in ons land te zien.

Susanna
Op 5 oktober 2024 opent in Museum Gouda de grote tentoonstelling ‘Susanna – Van Middeleeuwen tot MeToo’. Het verhaal van Susanna en de ouderlingen wordt al duizenden jaren doorverteld, van de Bijbel tot Duizend-en-één-nacht. Machtsmisbruik en seksueel geweld – er is niets nieuws onder de zon. Maar waarom legden kunstenaars deze MeToo-affaire keer op keer vast? Van Rembrandt van Rijn tot hedendaagse kunstenaars; talloze malen werd Susanna verbeeld, en steeds opnieuw geïnterpreteerd en toegeëigend. Museum Gouda onderzoekt het beeld van deze archetypische belaagde vrouw en geeft haar verhaal een podium aan de hand van meer dan veertig schilderijen, tekeningen, prenten en voorwerpen uit binnen- en buitenland.

Actueel
Susanna’s verhaal is pijnlijk actueel. In de eeuwenoude vertelling proberen twee machtige mannen Susanna te chanteren wanneer ze een bad neemt in haar tuin. Als zij niet toegeeft aan hun avances, zullen ze haar beschuldigen van ontrouw. Susanna weigert en wordt inderdaad voor de rechter gesleept, al voorkomt de tussenkomst van Daniël of Danjaal haar veroordeling. #MeToo avant la lettre. Hoewel dit verhaal voorkomt in de katholieke Bijbel (Daniël 13:1-64) en in de Arabische versie van Duizend-en-één-nacht, is het relatief onbekend. Susanna heeft haar roem namelijk vooral te danken aan de kunstgeschiedenis.

Rembrandt
De badende Susanna is door kunstenaars keer op keer op het doek gezet. Museum Gouda laat in deze tentoonstelling zien waarom. Dit verhaal over recht en onrecht kreeg door de eeuwen heen steeds een nieuwe functie. Het werd ingezet als moralistische waarschuwing, als antisemitische karikatuur of als dankbaar excuus om sensueel vrouwelijk naakt af te beelden. In de tentoonstelling wordt onder meer een indringende tekening van Rembrandt van Rijn getoond en een monumentaal schilderij van Artemisia Gentileschi uit Brno, Tsjechië, dat voor het eerst in Nederland te zien zal zijn.

Female gaze
Beeldend kunstenaar Susanna Inglada (1983) kreeg van het museum de opdracht om het eeuwenoude verhaal opnieuw te vertellen en erop te reflecteren. Inglada: “De male gaze heeft lang de boventoon gevoerd als je kijkt naar hoe het verhaal van Susanna is verteld, zowel in de beeldende kunst als daarbuiten.” De sporen daarvan ziet Inglada nog steeds terug in het heden, een gegeven dat ze ook wil aankaarten in haar werk. In een animatie-tweeluik probeert ze de male gaze bewust te ontwijken. “Met mijn werk hoop ik een nieuw perspectief te laten zien. Je kunt het een female gaze noemen of een meer feministisch perspectief. Ik hoop vooral dat het bijdraagt aan meer inclusiviteit en gelijkheid voor iedereen.”

Kunst en seksualiteit
Om een ander perspectief toe te voegen aan de tentoonstelling, nodigt het museum De Sekszusjes uit voor het verzorgen van een audiotour. De zussen Krista en Marcelle Arriëns zijn bekend van o.a. YouTube en TV. Ze breken in hun werk een lans voor het open spreken over seksualiteit, beeldvorming en het aangeven van grenzen. Ook organiseert het Goudse stadmuseum met een documentairemaker een Talks & Docu-avond rondom seksueel grensoverschrijdend gedrag. Kunstwerken vormen een uitgangspunt voor reflectie en discussie.

Confronterend
Het tentoonstellingsconcept is een vervolg op de succesvolle expositie ‘SUSANNA. Bilder einer Frau vom Mittelalter bis “MeToo” die in 2022 te zien was in het Wallraf-Richartz-Museum in Keulen, waarbij Museum Gouda bezoekers nog sterker een spiegel voorhoudt. De historische Susanna werd begluurd door twee mannen, maar wat is de rol van de kijker van nu, oog in oog met deze naakte vrouw op haar kwetsbaarst? Goudse museumdirecteur Femke Haijtema: “Tijdens het maken van deze tentoonstelling bekroop me steeds meer het ongemakkelijke gevoel dat we als beschaafde kunstliefhebbers al eeuwenlang naar de verbeelding van een aanranding zitten te kijken. Best vreemd eigenlijk. Hoog tijd om Susanna een podium te geven en dit verhaal eens echt uit te diepen.”

De tentoonstelling ‘Susanna – Van Middeleeuwen tot MeToo’ wordt mede mogelijk gemaakt met steun van
het Mondriaan Fonds, het Cultuurfonds, Fonds 21 en Gemeente Gouda.