Tekst: Willem IJdo
BODEGRAVEN – Op zaterdag 20 april 2024 organiseert de Stichting Historische Kring opnieuw een boeiende Romeinse wandeling door het centrum. Tijdens deze wandeling worden de belangrijkste locaties bezocht waar in het verleden Romeinse vondsten zijn ontdekt en waar replica’s zijn geplaatst. De Romeinen hebben hier rond en na het begin van onze jaartelling verbleven.
Onze deskundige gidsen Chris Zwaan en John de Vries, beide experts op het gebied van de Romeinse geschiedenis, zullen u rondleiden met gedegen kennis. De wandeling begint om 10.15 uur bij de Nova Bioscoop aan de Prins Hendrikstraat 31 en duurt ongeveer vijf kwartier. Deelname is gratis. We nodigen u van harte uit om deel te nemen aan deze fascinerende ontdekkingsreis door het Romeinse verleden van onze stad.
“Rare jongens, die Romeinen”, zei stripboekheld Obelix tegen zijn kameraad Asterix als ze weer eens een afdeling Romeinse legionairs in het zand hadden laten bijten. Maar buiten hun onoverwinnelijke dorpje in het Gallische gewest Armorica (Bretagne) lag dat anders…
In zeven bewogen eeuwen, vol van interne strijd en gevechten met vijanden van buiten, wisten de Romeinen hun boerennederzetting Roma in Midden-Italië (Latium) te laten uitgroeien tot een wereldrijk rond de Middellandse Zee – Mare Nostrum’ (onze zee) – met uitbreidingen naar West-Europa en het Midden-Oosten: een sindsdien nooit meer geëvenaarde prestatie. Werelderfgoed Een indrukwekkend facet daarvan is de ‘Limes’, de rijksgrens vanaf de Noordzee langs de Rijn (Rhenus), dwars door Zuid-Duitsland en verder langs de Donau (Danuvius) naar de Zwarte Zee. Naast deze Neder- en Opper-Germaanse limes en Donaulimes hoorden ook de ‘Hadrianusmuur’ in Noord-Engeland en de ‘Antoninuswal’ in Schotland bij dit systeem. De grensverdediging in het Midden-Oosten en langs de Sahara in Noord-Afrika had een meer open karakter. De Neder-Germaanse limes is UNESCO-werelderfgoed en het grootste archeologische monument van Nederland. Behalve militair was de Limes ook economisch van grote betekenis. Handel vond plaats langs de Rijn tot ver in ‘barbaars’ gebied. Bakstenen, dakpannen, hout, graan, wijn in amforen (kruiken van aardewerk met twee oren), voedsel, vee, huiden voor bereiding van leer, wapentuig en luxeartikelen werden massaal aan- en afgevoerd op platbodem schepen of met paard en wagen.
Elbe toch geen rijksgrens
Bijna werd niet de Oude Rijn, maar de Elbe (Albis) de grens van het Romeinse rijk. Het oorspronkelijke Romeinse plan was om ook Germanië, waar plunderende stammen actief waren, te veroveren. Maar na de vernietiging van de Romeinse troepen in Teutoburgerwoud rond het jaar 50, liet Rome dit ambitieuze plan varen. De ‘Limes Germanicus’, kwam zo alsnog te liggen langs de beter bevaarbare en vooral verdedigbare rivier de Oude Rijn. Als gevolg hiervan schoten overal op strategische plekken castellums als krachtige militaire bolwerken uit de grond. Deze forten waren niet zomaar legerposten, maar complete nederzettingen met geplaveide wegen, kades, havens en wachttorens. Rond deze veilige ‘vestigingsstadjes’ bloeide het leven op als nooit tevoren.
Ook burgers vestigden zich hier. Op zoek naar beschutting en een gemeenschap. Een levendig voorbeeld was het vroegere Noviomagus (Nijmegen), dat dankzij haar cruciale ligging uitgroeide tot de allereerste stad van ons land. Een ander opmerkelijk bastion was Forum Hadriani (Hadrianusmarkt). In het jaar 122 verleende keizer Hadrianus hier marktrechten, later gevolgd door stadsrechten. Vandaag de dag kennen we deze plek nog steeds als Voorburg.
Aanvallen van buitenaf
De oorspronkelijke forten langs de Limes waren houten constructies die in vlammen opgingen tijdens de Bataafse Opstand in 69-70. Herbouwd rond 200, werden de nieuwe vestingen uit steen opgetrokken om beter bestand te zijn tegen externe aanvallen. In de derde eeuw, geteisterd door interne oorlogen tussen ‘soldatenkeizers’, namen de aanvallen toe in intensiteit. De Limes bezweek herhaaldelijk, maar werd steeds weer hersteld.
Toch doorbraken in 406 Germaanse stammen, op de vlucht voor Hunnen uit Mongolië, de Rijngrens in het huidige Duitsland op zoek naar leefruimte binnen het West-Romeinse rijk : de ‘Grote Volksverhuizing’. Toen Colonia (het huidige Keulen) in 461 viel tijdens aanvallen van Franken en andere stammen, verlieten de Romeinen Noordwest-Europa en lieten het gebied aan zijn lot over. De roemruchte Limes was niet meer.
De afzetting van de laatste West-Romeinse keizer in 476 wordt beschouwd als het einde van het West-Romeinse keizerrijk en het begin van de middeleeuwen. Een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis werd geopend.
