Midden in het Zuid-Hollandse Nieuwkoop, op ‘t Regthuysplein, staat een indrukwekkend rechthoekig historisch gebouw uit 1628. Op de gevel siert Vrouwe Justitia. Naast haar staat in het latijn te lezen ‘Discite Ivstitiam’: Leer gerechtigheid betrachten. In de volksmond kreeg het gebouw dan ook al snel de naam ”t Reghthuys’. Hier werd rechtgesproken voor den Nieuwkopers en menig lokale crimineel heeft onder in het cachot opgesloten gezeten in afwachting van zijn of haar vrijlating of een minder prettig lot.
De ‘werkkamer’ van Johan de Bruijn van Buitenwech
Het rijk gedetailleerde gebouw met een puntgevel, houten kruiskozijnen en zadeldak werd gebouwd in opdracht van Johan de Bruijn van Buitenwech, die in 1617 ‘Heer en Meester’ werd over de Heerlijkheid Nieuwkoop, Noorden en Achttienhoven. Een adellijk figuur met een prominente rol in de lokale gemeenschap.
In eerste instantie gaf hij in 1627 opdracht een imposant woonhuis te bouwen met een toren ernaast: ‘t Hoge Huys. Helaas werd dit gebouw in de 19e eeuw gesloopt vanwege instortingsgevaar, maar gelukkig is de stevige toren die er naast stond nog steeds te bewonderen midden op het plein. In 1628 volgde de opdracht voor de bouw van ‘t Regthuys. Schuin tegenover het woonhuis. De Bruijn van Buitenwech hield ervan zaken en privé te scheiden. Kortom het gebouw vlak naast zijn woning was vooral bedoeld als zijn werkkamer. Hier ontving hij de schepenen en leden van ambtenarij, want zoals gebruikelijk lag het bestuur van de regio ook bij de Heer en Meester van de Heerlijkheid.
Het Hofje van Nieuwkoop in Den Haag
Overigens was Johan de Bruijn van Buitenwech behoorlijk vermogend en woonde naast Nieuwkoop ook in Den Haag. In 1648 en 1656 kocht hij in de hofstad nogal wat grond aan het eind van de Prinsegracht. In eerste instantie liet hij daar te midden van de moestuintjes en bleekveldjes een klein buitenhuis bouwen, ‘t Speelhuys genoemd. De omliggende tuin werd omsloten door een muur met een poort. In achtereenvolgende testamenten ontvouwde hij zijn verder plannen met de grondaankopen. Direct na zijn overlijden diende een begin gemaakt worden met de bouw van “sessendartich woonhuysen voor arme ende behoeftige weduwen”. Als voorbeeld had hij het Hof van Wouw aan de Lange Beestenmarkt voor ogen, maar dan groter.
In zijn laatste wilsbeschikking van 1657, het jaar van zijn overlijden, liet hij nogmaals vastleggen dat het hofje bestemd was voor bewoning door oude vrouwen …“die gene die ’t meeste gebreck sal hebben sonder aansien van wat religie d’selve souden mogen wezen.” Na veel geruzie tussen de erven – de Bruijn van Buijtenwech stierf kinderloos – werd een jaar na zijn dood met de bouw gestart. Drie jaar zou deze duren. Uiteindelijk telde het hofje 62 woningen en daarmee behoort het tot de dag van vandaag tot de grootste van Nederland.
Van Raadhuys tot galerie en trouwlocatie
Het historische pand in Nieuwkoop kent dus een lange bestuurlijke geschiedenis en die traditie werd in de 19e voortgezet toen ‘t Regthuys tot 1933 diende als Raadhuis van Nieuwkoop. In 1949 werd het gebouw aangekocht door de Vereniging voor Monumentenzorg Hendrick de Keyser en werd het tussen 1959 en 1961 zorgvuldig gerestaureerd naar zijn oorspronkelijke staat.
Vandaag biedt ‘t Regthuys onderdak aan de Culturele Vereniging het Reghthuys Opvolger van de in 1964 opgerichte Kunstgenootschap ‘t Reghthuys door kunstliefhebbers uit Nieuwkoop. Het dient als bruisend middelpunt van het culturele leven in het dorp, als expositieruimte en podium voor muziek en voorstellingen en zelfs als trouwlocatie.
Er worden regelmatig exposities georganiseerd waarvoor kunstenaars uit het hele land worden uitgenodigd. In de zomer is de commissie Zomerkunst actief en wordt er wekelijks een expositie georganiseerd waar twee of meer kunstenaars uit de regio de gelegenheid krijgen te exposeren
