Wat hebben een witte kleipijp, een beschilderde tabakspot en een zwarte man op een gevelbord met elkaar te maken?
Ogenschijnlijk onschuldig: een gebroken kleipijpje. Wie in Nederland is opgegroeid, heeft er vast wel een keer eentje gevonden. Maar hoe komt een Goudse pijpenkop in de achtertuin van de familie Piña op Aruba terecht? De kleipijp blijkt niet alleen een verwijzing naar een glansrijk handelsverleden, maar ook naar de keerzijde van dit economische succes. Ter gelegenheid van het herdenkingsjaar werpt Museum aan de hand van historische voorwerpen en een installatie van kunstenares Miriam Piña licht op de rol van de Goudse pijp bij de trans-Atlantische handel in tot slaaf gemaakten.
De geschiedenis van de slavenhandel is een duister hoofdstuk in de menselijke geschiedenis en het heeft verstrekkende gevolgen gehad voor talloze? De onverwachte connectie tussen de Goudse pijpen en de slavenhandel biedt een inzicht in de complexiteit van het verleden in verhouding tot onze ethische denkbeelden tegenwoordig.
Handel in Goudse pijpen was booming
Om de connectie te begrijpen, moeten we teruggaan naar de 17e eeuw, toen Gouda een belangrijk centrum van pijpenproductie was. In die tijd was tabak een waardevol handelsproduct geworden, dat werd verbouwd op plantages in de koloniën, met name in Amerika. De tabakshandel was nauw verweven met de koloniale handelssystemen en de slavernij. Europese handelaren brachten tabak uit de koloniën naar Europa, waar het werd verwerkt en verkocht. De koloniale machten, waaronder Nederland, waren actief betrokken bij de trans-Atlantische slavenhandel om de enorme arbeidsbehoefte op de tabaksplantages te vervullen.
Maar wat hebben Goudse pijpen te maken met dit complexe systeem? Gouda was niet alleen een belangrijk centrum voor de productie van pijpen, maar ook een knooppunt van handel. Het keramische ambacht zorgde in de 17e en 18e eeuw in de stad voor veel werkgelegenheid en handel en de Goudse pijpen gingen de hele wereld over en uit oude scheepsvrachtbrieven blijkt dat kleipijpen een betaalmiddel waren waarmee tot slaaf gemaakten werden aangekocht. Dit geeft de Goudse pijpenkoppen die nog altijd worden gevonden aan de kust van West-Afrika en op de Nederlandse Antillen een nieuwe lading, die behoorlijk schuurt.
Waar verleden en heden raken
In dit herdenkingsjaar is het 150 jaar geleden dat de slavernij in Suriname en de Caraïbische eilanden bij wet werd afgeschaft. Samen met kunstenares Miriam Piña richt Museum Gouda een tentoonstellingszaal in waarin dit pijnlijke en confronterende, maar belangrijk verhaal verteld wordt. Voor het centrale kunstwerk in de ruimte gebruikt Piña ook de verhalen van een groep jongeren. Zij geven in de tentoonstelling woorden aan hoe dit verleden hun eigen heden raakt.
Het onthullen van de verbinding tussen de slavenhandel en Goudse pijpen is belangrijk om een completer beeld te krijgen van de historische context waarin deze pijpen werden gebruikt en verhandeld. Het herinnert ons eraan dat materiële objecten soms een donkere geschiedenis met zich meedragen. Het is essentieel om deze verbindingen te erkennen, zodat we de schaduwzijden van het verleden niet vergeten en kunnen werken aan een rechtvaardigere toekomst.
Miriam Belkis Piña
Miriam Belkis Piña (Willemstad, 1951) is beeldend kunstenaar. Ze maakt voornamelijk community art en installatiekunstwerken die aanmoedigen tot kritisch nadenken en reflectie. Naast haar werk als kunstenaar, is Piña lerares culturele en kunstzinnige vorming en levensbeschouwing. Ze initieerde projecten op vele scholen met als doel burgerschap te stimuleren. In het kader van Gouda 750 jaar (2022) liet ze kinderen bijvoorbeeld hun toekomstbeeld van Gouda tekenen.
Gratis toegang tijdens Keti Koti
Op de feestdag Keti Koti, 1 juli, is de tentoonstelling gratis toegankelijk voor publiek. Kunstenares Miriam Piña vertelt je die dag graag meer over de installatie en het maakproces.
